Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave 15. septembar zajednički obeležavaju Srbija i Republika Srpska, a centralna manifestacija se održava u Gadžinom Hanu, kod Niša.

Povodom obeležavanja ovog dana tokom sedmice biće održan i parlamentarni forum, kao i zajednička sednica Vlada Srpske i Srbije u Beogradu, a obeležavanje se završava 20. septembra vojnom paradom „Snaga jedinstva“ koja će biti održana ispred Palate „Srbija“ u Beogradu.

Podsetimo, Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave državni je praznik koji se 15. septembra praznuje u Republici Srbiji i Republici Srpskoj. Praznik je simbolično ustanovljen da se proslavlja na dan kada se obeležava proboj Solunskog fronta, a praznuje se od 2020. godine.

Raspad frontova Centralnih sila, što je izazvano srpskim probojem Solunskog fronta, doveo je do okončanja Prvog svetskog rata, najrazornijeg koji je svet do tada video, odnosno kapitulacije prvo Bugarske i Turske, potom Austrougarske i Nemačke.

Pobeda u Prvom svetskom ratu, proboj Solunskog fronta, okončanje Svetskog rata i oblikovanje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, jedan je najvećih uspeha u celokupnoj istoriji Srba.

Pošto je oslobodila prostor Kraljevine Srbije i Beograd, srpska vojska je odmah nastavila oslobađanje sunarodnika, Srba dotadašnje Austrougarske, a onda i drugih južnoslovenskih naroda, čime je ostvaren prethodno zvanično proklamovan cilj oslobođenja i ujedinjenja, i oblikovana je nova zajednička države Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno od 1929. Kraljevina Jugoslavija.

Nadljudskim naporima, Srbi su Solunski front probili razbijanjem bugarsko nemačkih snaga koje su držale taj deo borbene linije.

Proboju je prethodilo masivno artiljerijsko dejstvo, koje je neprekidno trajalo devet sati. Dejstvovalo je približno 2.000 dalekometnih cevi. Vatra strahovite razorne moći trajala je do početka proboja 15. septembra u 5:30 časova. Istovremeno, u toku je bilo postupno primicanje srpskih vojnika ka položajima neprijatelja. Bio je to mukotrpan uspon ka vrhovima na kojima su Bugari, Nemaci i Austromađari bili utvrđeni. Zatim je usledio juriš, probijanje, žestokim udarima vojnika koji su prethodne sate proveli priljubljeni uz planinske uspone, dok je preko njih neprijatelje tukla artiljerija pripremajući proboj.

Potom, pošto je prodor Srba nastavljen velikom brzinom, na zaprepašćenje ne samo neprijatelja nego i saveznika, najslabija karika u lancu Centralnih sila se raspala.

Konačno, Bugarska je, pošto su se čitave njene armije predale Srbima, kapitulirala 29. septembra.

Austrougarska je kapitulirala, posle Turske, 3. novembra. Potpisivanje primirja s Nemačkom, na Zapadnom frontu, 11. novembra, označilo je kraj Prvog svetskog rata.

Valjana ilustracija stanja duhova tih dana izvesno jeste obraćanje nemačkog cara Vilhelm II bugarskom monarhu Ferdinandu, u kojem je stajalo da je sramno što je, kako se izrazio, 60.000 Srba odlučilo ishod rata.

Na Solunskom frontu nalazile su se inače srpske, francuske, britanske i italijanske trupe, uz nešto Grka, kao i Rusi, do poslednjih meseci 1917. godine, koji su se posle revolucionarnih događaja u Rusiji te godine pobunili, pa je ta formacija rasformirana. Najbrojniji su bili Francuzi, znatnim delom trupe iz kolonija.

Sa druge strane, na suprotnoj strani fronta bile su utvrđene nemačke, bugarske i austrougarske trupe, pri čemu su Bugari bili najbrojniji.

Solunski front ustrojen je posle neuspeha Galipoljske operacije. Bio je to pokušaj Britanaca da zaposednu poluostrvo koje kontroliše Dardanele, čime bi put ka Carigradu bio otvoren. Turci su međutim uz izvesnu pomoć Nemaca uspešno odbili invazione britanske trupe na Galipolju. I ovde su većinu britanskog kontigenta sačinjavale trupe iz kolonija, uglavnom iz Australije i Indije.

Potom, iskrcavanjem oktobra 1915. u Solunu dve francuske i jedne britanske divizije započelo je obrazovanje novog fronta u zaleđu tog grada.

Srbi, koji su se do tada oporavljali na Krfu, od marta do polovine maja 1916. posle tragičnog povlačenja preko planinskih vrleti od Kosova i Metohije put Jadrana, u zimu 1915/1916. prebačeni su takođe u zaleđe Soluna. Bilo ih je, koliko se zna, 6.025 oficira i 124.190 vojnika.

Solunski front, ukupne dužine oko 600 kilometra, nazivan i Balkanski, Makedonski ili Južni, podrazumevao je potez od Jadransko-jonske obale, nešto severnije od Valone, na istok do Dedeagača na egejskoj obali, današnjeg Aleksandrupolisa.

Srbi su na Solunskom frontu prve ozbiljne pobede postigli septembra 1916. zaposedanjem Kajmakčalana, čime su oslobođene prve stope porobljene otadžbine, a onda i oslobađanjem Bitolja novembra 1916.

Jedna od posledica Boja na Kajmakčalanu bilo je i rasformiranje Treće srpske armije 28. marta 1917. usled strahovitih gubitaka. Ostatak ljudstva prekomandovan je potom u Prvu i Drugu armiju.

Juna 1918. Franše d`Epere, glavnokomandujući savezničkih snaga na Solunskom frontu, tokom sastanka sa regentom Aleksandrom Karađorđevićem i srpskim generalima usaglasio je veliku ofanzivu koja se dogodila sredinom septembra 1918.

Proboj je izvršen na sektoru Dobro polje - Veternik - Kozjak, gde su se nalazili Srbi, kojima je određen težišni udar prilikom proboja. Prva i druga srpska armija, odnosno šest pešadijskih i jedna konjička divizija, ojačane su sa dve francuske pešadijske divizije.

Prvom srpskom armijom komandovao je general Petar Bojović, Drugom, vojvoda Stepa Stepanović. Komandant Štaba bio je vojvoda Živojin Mišić.

U to vreme, Srba je na Solunskom frontu bilo do 140.000, od čega su približno 25.000 bili dobrovoljaci, gotovo isključivo Srbi sa prostora Austrougarske, delom iz zarobljeništva iz Rusije, a delom iz Amerike. U završnoj fazi rata, po savremenim svedocanstavima, dobrovoljci su bili najborbeniji element srpske vojske.

Proboj je ostvaren od 15. do 17. septembra 1918. godine na frontu dveju bugarskih divizija. Prvobitna namera savezničke komande, vojni cilj, bilo je ovladavanje dolinom Vardara. Žestoko napredovanje Srba sve je međutim promenilo. Tako je namesto prvobitnih, ograničenih ciljeva, usledio žestok prodor na sever.

Pošto je Beograd je oslobođen 1. novembra, sledilo je dalje napredovanje srpske vojske, pre svega s ciljem oslobođenja Vojvodine, a onda i na zapad, put Karavanki, Rijeke, Dalmacije, Prekmurja.

Čin vojvode, za uspešno rukovođenje probojem i ofanzivom, dobio je general Petar Bojović.

Vrhunac srpskih pobeda bile su odluke Srba iz do tada neoslobođenih krajeva da se prisajedine Srbiji. Vojvodina je prisajedinjenje Kraljevini Srbiji proglasila 25. novembra 1918. pri čemu je Srem na Skupštini u Rumi istovetnu odluku doneo dan ranije. Crna Gora je prisajedinjenje proglasila 26. novembra.

Regent Aleksandar Karađorđević 1. decembra 1918. u palati Krsmanović na Terazijama u Beogradu, proglasio je stvaranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, čime je ostvareno ujedinjenje kojem su težile generacije.

IZVOR: POLITIKA I FOTO: YOUTUBE PRINTSCREEN

15. septembar - Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave